Znate da postoji više Beograda, ali da li znate da postoji još jedan Balkan?

Naš narod je zajedno sa ostalim narodima obeležio istoriju ovih prostora, ali odakle potiče naziv Balkan za ovaj predeo Jugoistočne Evrope? Da li postoji samo jedan Balkan?

Brdoviti Balkan obeležio je mnoge živote ljudi koji žive na ovom području. Ima tu i pozitivnih i negativnih strana, ali jeste li znali da postoji još jedan Balkan?

Taj “drugi” Balkan smešten je na granici s Uzbekistanom, Kazahstanom, Iranom i Kaspijskim morem, a glavni grad turkmenistanske provincije je Balkanbat, ranije poznat pod imenom Nebit Dag. Taj deo sveta poznat je po velikim energetskim resursima, a čak 94% proizvodnje prirodnog gasa potiče odatle, kao i 12 odsto naftne proizvodnje.

Samo ime dolazi od okolnih planina, tako se veruje da je i ovo “naše” balkansko područje dobilo ime upravo po tome – planini Balkanu (Bugari je zovu Stara Planina) koja ide kroz centralnu Bugarsku i prelazi u istočnu Srbiju. Samo ime “Balkan” dolazi od turske ječi za planinu, a nekad se ta planina zvala Haemus Mons koja označava “lanac”.

Ipak, postoje brojne teorije o poreklu imena Balkan, a neke od njih pročitajte u nastavku:

Drevni naziv za Balkan je Stara planina, odnosno Hem ili Helm (Haimos, trački možda za lanac) po planinskom vencu Stara planina na severu nekadašnje Trakije. U starijim spisima se pominje pod nazivom Helmsko poluostrvo ili Stara planina.

Balkan se pominje prvi put u XV veku, u hronikama italijanskog pisca i diplomata Filipa Kalimaha (Philippus Chalimachus, 1437-1496). Filip Kalimah je pisao u junačkim delima jednog Vladislava Varnečika, te u jednom memorandu adresirano papi 1490. godine piše da ljudi u tom kraju goru nazivaju Balkanom (quem incolae Bolchanum vocant).

O poreklu imena postoju više teorija. Danas je u svetu širom prihvaćeno da naziv Balkan potiče od turske reči balakan za šumovitu goru, odnosno da su ga doneli Turci, pošto se pre dolaska Turaka taj naziv ni u jednom izvoru ne pominje.

Postoje i alternativne teorije o poreklu imena, koje zastupaju posebno balkanski narodi.

Bugari smatraju da je Balkan keltskog porekla, iz bal (h) kan, što znači velika majka. Druga bugarska teorija kaže da je Balkan izvedeno iz bugarskog nacionalnog imena, iz doba kad su se proto-Bugari doselili na Balkan, te da bal (h) kan znači u stvari bugarsko carstvo. Po trećoj tezi region su nazvali Bugari u VII veku, kada je cela oblast bila pod Prvim bugarskim carstvom. U bugarskom jeziku reč "balkan" znači "planina".

U Srbiji glavna teorija poziva se na jednu legendu, prema kojoj je planina Hem nazvana po tračkom tiraninu Hemu, koga je u dvoboju ubio Posejdonov sin Bizas, koji se smatra osnivačem grada Vizanta na Bosforu.

Po drugom kazivanju, Hem je sin boga Severnog Vetra Boreje, najjačeg od svih vetrova i personifikacija tračke planine. Bio je oženjen Rodopom, koja mu je rodila sina Hebra reka (Marica ili Hebar). Zbog svađe sa bogovima, oni su pretvoreni u planine.

Prema drugoj grčkoj legendi, planine su bile nazvane Hemske, nakon borbe Zevsa sa ogromnom zmijom Tifonom. U toku borbe Tifon je celu planinu bacio na Zevsa, koji je svojim munjama uspeo da je odbije. Planinom je potom potekla krv, koja se na grčkom jeziku izgovara kao "hem", tako da su od tada planine poznate kao "krvave", tj. "hemske".

Posle XV veka naziv Balkan sve više se koristi u izvorima evropskih diplomata, pisaca itd., uz dodatak da planinski venac Hem, pod kojim je nazivom poznat još iz antičkog doba, domaći žitelji nazivaju Balkanom.

Najzad u zvaničnu upotrebu kao geografski pojam, Balkan, za evropske krajeve južno od Dunava i Save, uvodi Nemac Johan Avgust Cojne (Johann August Zeune) 1809. godine. Cojne je želeo da i jugoistočni prostor evropskog kopna, analogno Pirinejskom i Apeninskom poluostrvu, dobije ime po glavnom planinskom masivu koje se na njemu prostire.

Naziv Balkan je preuzeo od francuskog geologa Amija Buea, koji je tako nazvao Staru planinu u Bugarskoj, iako se naziv Balkan ne odnosi na celu Staru planinu. Njegov predlog brzo je prihvaćen u naučnom i političkom svetu, mada su već krajem XIX veka nastali predlozi da se umesto Balkana kaže Jugoistočna Evropa. Navodno nauka o Balkanu balkanologija je osnovana u XVIII veku radi izučavanja društveno-političkih, kulturno-istorijskih, filozofskih, folklornih i drugih osobenosti Balkana.

Izvor: HIZU Planeta / Zanimljivosti, nauka, priroda